مرتضی احمدی از جمله هنرمندان پرآوازه و تأثیرگذار ایران در عرصه‌های مختلف تئاتر، سینما، دوبلاژ و موسیقی سنتی بود. او که در طول زندگی حرفه‌ای خود آثار ماندگاری از خود به یادگار گذاشت، با سبک و صدای منحصربه‌فرد خود به یکی از چهره‌های محبوب و شناخته‌شده هنر ایران تبدیل شد. در این مقاله به بررسی دقیق‌تر زندگی شخصی، دوران کاری، آثار برجسته و سایر فعالیت‌های احمدی پرداخته می‌شود.
دوران کاری
دوران کاری مرتضی احمدی در عرصه‌های مختلف هنری شامل تئاتر، رادیو، سینما، تلویزیون و دوبلاژ، با موفقیت‌ها و افتخارات فراوان همراه بود. او که همواره تلاش می‌کرد سبک‌های جدیدی را معرفی و احیا کند، نقش مهمی در توسعه هنرهای مختلف در ایران ایفا کرد.
آغاز به کار در تئاتر
مرتضی احمدی فعالیت‌های خود در تئاتر را در سال ۱۳۲۱ آغاز کرد. در آن زمان با همکاری دوستان خود «تماشاخانه ماه» را روبروی باغ فردوس تأسیس کرد. او در سال ۱۳۲۲ در تئاتر فرهنگ برای اولین بار به اجرای پیش‌پرده‌خوانی پرداخت، که به دلیل اجرای قوی و سبک منحصر‌به‌فردش، توجه زیادی به او جلب شد. پیش‌پرده‌خوانی احمدی سبک جدیدی از هنر طنز بود که با استقبال مردم روبرو شد و احمدی را به‌عنوان یکی از چهره‌های شاخص تئاتر معرفی کرد.
ورود به رادیو و اجرای تیپ‌های کمدی
مرتضی احمدی در سال ۱۳۲۳ وارد عرصه رادیو شد و به‌عنوان یکی از هنرمندان پیشرو در زمینه برنامه‌های کمدی به شهرت رسید. او با خلق تیپ‌های مختلف، از جمله شخصیت «بابا جاهل گریان»، کمدی‌های تأثیرگذاری اجرا کرد. این شخصیت‌ها که با ادبیات تهرانی و طنز اجتماعی آمیخته شده بودند، محبوبیت زیادی برای احمدی به ارمغان آوردند و جایگاه ویژه‌ای در بین مردم به دست آوردند.
ورود مرتضی احمدی به دوبله
مرتضی احمدی در سال ۱۳۲۶ به عرصه دوبلاژ وارد شد و با صدای ماندگارش نقش‌های متعددی را به‌یادماندنی کرد. او از اعضای اولیه انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم بود و صداپیشگی در انیمیشن «شکرستان» و صداپیشگی شخصیت «روباه مکار» در انیمیشن «پینوکیو» محبوبیت خاصی پیدا کرد. این صدای منحصربه‌فرد به یکی از عوامل اصلی موفقیت دوبله‌های او تبدیل شد.
مرتضی احمدی همراه با گروهی در اواخر دوران پهلوی و اوایل انقلاب به تولید محصولات فرهنگی برای کودکان ایرانی می پرداخت. دیگر اعضای این گروه عبارت بودند از ناهید امیریان در نقش «جینا»، نادره سالارپور در نقش «پینوکیو» و کنعان کیانی در نقش «گربه نره» ایفای نقش می‌کردند.
ویژگی اصلی این دوبله پینوکیو، ادغام آن با ساز و ضرب ایرانی و ترانههای سبک روحوضی بود که به داستان پینوکیو حال و هوای کاملاً ایرانی می‌داد، مثلا در این اجرا برای نوروز و سفره هفت‌سین تهیه می‌شد و در آن قسمت شخصیتهای داستان (پینوکیو، جینا، آقا روباهه و گربه نَره) به شـمردن سین های، هفت سین و خواندن آواز جوجه خروس می پرداختند.1دلگرم – بیوگرافی مرتضی احمدی + تصاویر و فعالیت حرفه‌ای
نقش‌آفرینی در سینما
نخستین حضور مرتضی احمدی در سینما در سال ۱۳۳۲ با فیلم «ماجرای زندگی» بود. او در فیلم‌های متعددی مانند «سلطان صاحبقران»، «هفت شهر عشق»، «آئینه و زیر بازارچه» به ایفای نقش پرداخت. این آثار نشان‌دهنده تنوع و تسلط احمدی بر نقش‌های مختلف و توانایی‌های بازیگری او بود.
تلویزیون و سریال‌های محبوب
مرتضی احمدی در تلویزیون نیز آثار ماندگاری از خود به جای گذاشت. او در سریال‌های «هردمبیل»، «سلطان صاحبقران»، «آرایشگاه زیبا» و «کت و شلوار خواستگاری» به ایفای نقش پرداخت. این سریال‌ها در زمان پخش از محبوبیت زیادی برخوردار بودند و احمدی را به عنوان چهره‌ای آشنا در خانه‌های ایرانیان مطرح کردند. مرتضی احمدی در نظرخواهی از مردم در سال ۱۳۵۶ به عنوان مـحبوب ترین هنرپیشهٔ رادیو انتخاب شد.
ضربی‌خوانی و ترانههای تخت‌حوضی
مرتضی احمدی علاوه بر بازیگری و گویندگی، به احیای سبک‌های قدیمی موسیقی تهران نیز پرداخت و آثار ماندگاری خلق کرد. احمدی در سال ۱۳۴۹ به دعوت علی حاتمی برای اجرای ترانه عنوان‌بندی فیلم «حسن کچل» شرکت کرد و با سبک ضربی‌خوانی و روحوضی، حال و هوای تهرانی قدیم را به مخاطبان یادآوری کرد. او بیش از ۴۰۰ ترانه ضربی و ۱۵۰ ترانه فکاهی خواند و به ثبت و احیای موسیقی سنتی تهران قدیم کمک شایانی کرد.2پرورش افکار – زندگینامه مرتضی احمدی
نویسندگی و تألیف
مرتضی احمدی در کنار فعالیت‌های هنری خود، به نوشتن کتاب‌های خاطرات و فرهنگ‌نامه‌های عامه تهران نیز پرداخت. در کتاب «من و زندگی» احمدی با نگاهی دلنشین به زندگی خود و حوادث مهم دوران کودکی و جوانی‌اش می‌پردازد. این کتاب به‌عنوان یکی از منابع معتبر تاریخچه هنر ایران و شرح حال هنرمندان مطرح شناخته می‌شود.
از دیگر آثار نوشتاری او می‌توان به کتاب‌های «کهنه‌های همیشه نو»، «پرسه در احوالات ترون و ترونیا» و «فرهنگ بر و بچه‌های ترون» اشاره کرد. مرتضی احمدی در این کتاب‌ها با نگاهی دقیق و موشکافانه، اصطلاحات، آداب‌ورسوم و فرهنگ بومی تهران قدیم را ثبت و معرفی کرده و به حفظ این میراث فرهنگی کمک کرده است.3آفتاب – یکی از مشهورترین چهره‌های تئاتر؛ مرتضی احمدی در سال های جوانی
میراث فرهنگی و تاثیرگذاری مرتضی احمدی
در نکوداشتی به نام «شب مرتضی احمدی» که به پاس بیش از هفتاد سال فعالیت هنری او در تاریخ ۳۰ مهر ۱۳۹۲ از سوی مجله بخارا برگزار شد، سخنرانان دربارهٔ زندگی، آثار و نقش ماندگار احمدی در فرهنگ و هنر ایران، به ویژه تهران، صحبت کردند. علی دهباشی او را حافظ فرهنگ تهران و بهزاد فراهانی دوست و همکار دیرینه‌اش، به تلاش‌های وی در جهت مساوات و عدالت اجتماعی اشاره نمود. احمدی، علاوه بر هنرپیشگی، عضو فعال جامعه ورزشی نیز بود و در نقش‌های مختلفی چون پیش‌پرده‌خوان، دوبلور، نویسنده و خواننده نقش‌آفرینی کرد.
سعید پورصمیمی در سخنان خود به شخصیت ارزشمند و استقامت احمدی در عرصه هنر اشاره کرد، و علیرضا میرعلی نقی از صدای ماندگار او که تجلی زندگی و رفتار مردم تهران در دوران خاصی از تاریخ است، سخن گفت. میرعلی نقی از اینکه احمدی با صدای زنگ‌دارش در عرصه تصنیف‌خوانی، ضربی‌خوانی و دوبله برای مردم تهران چهره‌ای ماندگار شده، ابراز قدردانی کرد.
در این مراسم همچنین به عشق عمیق احمدی به تهران و تلاشی که برای حفظ فرهنگ عامیانه آن کرده، پرداخته شد. او ترانههای سنتی تهران را احیا کرد و آواز «بیات تهران» را دوباره زنده ساخت. احمدی در آثارش به تاریخ و فرهنگ تهران پرداخت و کتاب‌هایی درباره این موضوعات به یادگار گذاشت. این مراسم با پخش مستندی از زندگی احمدی و اجرای قطعاتی از آثار او توسط شاگردانش به پایان رسید.4مجله بخارا – شب « مرتضی احمدی» برگزار شد.
مرتضی احمدی با آثار فراوان و سبک خاص خود، یکی از چهره‌های ماندگار هنر ایران به شمار می‌آید. او با نوآوری و دقت در آثار خود، فرهنگ تهران قدیم و صدای آن را به نسل‌های بعدی منتقل کرد. همزمان با صدسالگی احمدی یکی از سالن‌های پردیس سینمایی باغ کتاب به نام او نامگذاری شد. 5ایسنا – نامگذاری یکی از سالن‌های پردیس سینمایی باغ کتاب به نام مرتضی احمدی
زندگی شخصی
مرتضی احمدی، که در محله‌های قدیمی جنوب تهران و در یک خانواده ریشه‌دار و مذهبی متولد شد، خانواده او اصالتا از اهالی تفرش هستند. احمدی از کودکی با فرهنگ و آداب و رسوم قدیمی تهران رشد کرد. او کودکی خود را در جنوب تهران گذراند و در ابتدا به مکتب و سپس به دبستان منوچهری رفت. او دوران دبیرستان را در مدارس شرف و روشن گذراند. دوران کودکی او با خاطرات متعددی از فرهنگ غنی تهرانی و بافت اجتماعی جنوب تهران پیوند داشت و همین تأثیرات، بعدها در آثار ادبی و هنری او نمود پیدا کرد.
احمدی در دوران نوجوانی به ورزش علاقه زیادی پیدا کرد و در سن ۱۶ سالگی به تیم فوتبال دبیرستان خود پیوست. او بعدها به تیم فوتبال راه‌آهن تهران ملحق شد و علاوه بر نقش بازیکن، مدتی نیز به‌عنوان مربی فعالیت داشت. او همچنین از هواداران سرسخت تیم پرسپولیس بود و در بازی معروف ۶ بر ۰ در برابر استقلال از حاضرین در ورزشگاه بود.
ازدواج و فرزندان
مرتضی احمدی در سال ۱۳۳۴ با همکارش زهرا جوانشیر، که در راه‌آهن کار می‌کرد، ازدواج کرد. این زوج دو فرزند به نام‌های آزیتا و مازیار داشتند. زندگی مشترک احمدی و همسرش چندان طولانی نبود، چرا که زهرا جوانشیر در سال ۱۳۵۰ به دلیل بیماری سرطان از دنیا رفت. این حادثه، اثری عمیق بر زندگی شخصی و روحیه احمدی گذاشت.
درگذشت مرتضی احمدی
مرتضی احمدی در سال‌های آخر عمر خود به دلیل مشکلات تنفسی و ریوی تحت درمان بود. او که در آخرین مصاحبه‌هایش امیدوار به بهبودی بود، سرانجام در ۳۰ آذر ۱۳۹۳ در منزل خود درگذشت. در پی این خبر، بسیاری از هنرمندان و علاقه‌مندان به هنر، یاد و خاطره او را گرامی داشتند. پیکر مرتضی احمدی در میان مردم تشییع گردید و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا تدفین شد. در این مراسم بهزاد فراهانی، مرضیه برومند از هنرمندان و افشین پیروانی، مربی و فوتبالیست تیم پرسپولیس سخنرانی کردند.
آثار
در فهرست‌های زیر آثار مرتضی احمدی گردآوری شده است.
بازیگری در سینما
- ستاره‌ها ۳: ستاره بود (۱۳۸۴)
- مینا و غنچه (۱۳۷۵)
- سرحد (۱۳۷۵)
- کلاه‌قرمزی و پسرخاله (۱۳۷۳)
- عروسی خون (۱۳۷۳)
- حالا چه شود! (۱۳۷۳)
- تحفه هند (۱۳۷۳)
- بلندی‌های صفر (۱۳۷۲)
- یکبار برای همیشه (۱۳۷۰)
- ناصرالدین‌شاه آکتور سینما (۱۳۷۰)
- ساده‌لوح (۱۳۷۰)
- راه و بیراه (۱۳۷۰)
- خانه خلوت (۱۳۷۰)
- ارثیه (۱۳۶۸)
- صنوبرهای سوزان (۱۳۶۸)
- گراند سینما (۱۳۶۷)
- ارثیه (۱۳۶۷)
- تا غروب (۱۳۶۷)
- در انتظار شیطان (۱۳۶۶)
- جدال در تاسوکی (۱۳۶۵)
- مأموریت (۱۳۶۵)
- معما (۱۳۶۵)
- اتوبوس (۱۳۶۴)
- مدرک جرم (۱۳۶۴)
- مردی که زیاد می‌دانست (۱۳۶۳)
- خانه خراب (۱۳۵۴)
- ذبیح (۱۳۵۴)
- فرار از حجله (۱۳۵۴)
- موسرخه (۱۳۵۳)
- آب (۱۳۵۳)
- جعفر جنی و محبوبه اش (۱۳۵۲)
- تنها و گل‌ها (۱۳۵۲)
- مطرب (۱۳۵۱)
- قایقرانان (۱۳۵۱)
- فرار از زندگی (۱۳۵۱)
- قلندر (۱۳۵۱)
- نانجیب (۱۳۵۱)
- شراره (۱۳۵۰)
- باباشمل (۱۳۵۰)
- وحشی جنگل (۱۳۵۰)
- فریاد (۱۳۵۰)
- جنجال عروسی (۱۳۴۹)
- میوه گناه (۱۳۴۹)
- شیرین و فرهاد (۱۳۴۹)
- ماجرای زندگی (۱۳۳۲)
بازیگری در تلویزیون
- شکرستان (۱۳۸۷–۱۳۹۲)
- چاووش بهار (۱۳۸۹)
- بچه‌های کوچه دوستی (۱۳۸۸)
- به همین سادگی (۱۳۸۶)
- تا غروب (۱۳۸۴)
- مثل همیشه (۱۳۸۴)
- توپ گرد (۱۳۸۱)
- زیرگذر (۱۳۸۱)
- تازه چه خبر همسایه؟ (۱۳۸۰)
- رستوران خانوادگی (۱۳۸۰)
- خانه پدری (۱۳۸۰)
- خواستگاری پرماجرا (۱۳۷۹)
- ماجراهای خانه قدیمی (۱۳۷۹)
- پانزده مسافر (۱۳۷۹)
- دردسر بزرگ (۱۳۷۸)
- دانی و من – سری دوم (۱۳۷۸)
- زیر بازارچه (۱۳۷۷–۱۳۷۸)
- گل‌های آفتابگردان (۱۳۷۶)
- تهران ۱۱- ۵۹۵ ج ۴۸ (۱۳۷۵–۱۳۷۶)
- ببخشید (۱۳۷۵)
- فروشگاه (۱۳۷۵)
- نوعی دیگر (۱۳۷۵)
- قصه شب سیما (۱۳۷۴)
- کت و شلوار خواستگاری (۱۳۷۴)
- زائر غریب (۱۳۷۴)
- اشتباه در اشتباه (۱۳۷۳)
- بیا تا گل برافشانیم (۱۳۷۱)
- آخرین سند (۱۳۷۱)
- تعطیلات نوروزی (۱۳۷۰–۱۳۷۱)
- چای و لبخند (۱۳۶۹)
- کمند خاطرات (۱۳۶۹)
- آرایشگاه زیبا (۱۳۶۹)
- بخش چهار جراحی (۱۳۶۷)
- آئینه – سری سوم (۱۳۶۶)
- چنگک (۱۳۵۶)
- پنجره‌ها (۱۳۵۵)
- سلطان صاحبقران (۱۳۵۴)
- هفت شهر عشق (؟)
- هردمبیل و هردم کلنگ (۱۳۵۱–۱۳۵۲)
- چهره‌ها (؟)
- تک‌مضراب (۱۳۴۰–۱۳۴۵)
دوبله
- درنقش روباه مکار در کارتون پینوکیو
- در نقش پدر علاءالدین در ماجراهای سندباد
- به عنوان راوی در هورتون
- به عنوان راوی در شکرستان
- به جای پیتر لور در شاهین مالت
- به جای افسر پلیس در فرشتگانی با چهره‌های کثیف
- حسن کچل
- احمق‌ها در آکسفورد
- لورل و هاردی
منابع
- 1
- 2پرورش افکار – زندگینامه مرتضی احمدی
- 3
- 4مجله بخارا – شب « مرتضی احمدی» برگزار شد.
- 5